Leerjaar 5 kunstacademie

De scholen zijn ook weer in België begonnen. En dus ook de kunstacademie. Leerjaar 5 gaat van start, het laatste jaar voor het diploma. Ik wil me voor mijn afstudeerproject gaan richten op, jawel, martelwerktuigen in de Middeleeuwen met een afwerking uit de jaren ’70 en de Flower Power tijd. U bent dus gewaarschuwd. Lijkt me gewoon interessant om die tegenstellingen te onderzoeken en te verwerken in verschillende objecten.

Om me alvast een beetje te verdiepen in de “gezellige” materie van de Middeleeuwse strafmaat, toog ik samen met een dierbare vriend naar Brugge. Daar kun je het Torture Museum bezoeken. Whooo, welk een inspiratie aldaar! Ideeën in overvloed nu. Brugge staat al bekend om haar prachtige oude straatjes, pleintjes en historische gebouwen.

Brugge is een stad in de Belgische provincie West-Vlaanderen. Het is ook de hoofdstad van West-Vlaanderen. In 2024 telde de gemeente Brugge zo’n 119.869 inwoners. Brugge is bekend om zijn chocolade, reien (grachten) en kant. Er zijn verschillende musea, er is zelfs een chocolade museum. Op verschillende plekken in de straten zie je religieuze afbeeldingen.

Het is een oude stad, de eerste tekenen van leven in Brugge waren er al sinds de 2e eeuw n.C. In de middeleeuwen was de stad hét centrum van West-Europa, het was in die tijd zelfs nog groter dan Londen of Parijs. Het historisch centrum is als middeleeuwse stad opgenomen op de werelderfgoedlijst van UNESCO. De stad Brugge kunnen we hiermee dan ook wereldberoemd noemen. 

Brugge heeft een belangrijke economische haven. Vaak wordt deze haven de Haven van Zeebrugge genoemd, Zeebrugge behoort tot Lissewege, een deelgemeente van Brugge.

Afijn, het Torture Museum dus…

Voor mijn afstudeerproject het komende jaar in keramiek onderzoek ik, aan de hand van de 7 hoofdzonden, de spanning en dualiteit tussen schoonheid en wreedheid. Ik kies ervoor om Middeleeuwse marteltuigen – symbolen van pijn en onderdrukking – opnieuw vorm te geven in keramiek. Door ze te bekleden met een kleurrijk, speels “Flower Power”-jasje uit de jaren ’70, ontstaat een vervreemdende confrontatie tussen twee uitersten: geweld en vrijheid, angst en optimisme. Het project nodigt uit om stil te staan bij hoe context, vorm en kleur onze blik op objecten en hun betekenis beïnvloeden.

De 7 hoofdzonden, als Grondwet van de Middeleeuwen

1. Hoogmoed (Superbia)
De marteltuigen tonen de hoogmoed van machthebbers die hun macht misbruikten; het kleurrijke jasje maskeert deze arrogantie met schijnbare vrolijkheid.

2. Hebzucht (Avaritia)
De drang naar bezit en controle wordt zichtbaar in de objecten die anderen van hun vrijheid beroven, ironisch bedekt met patronen die symbool staan voor overvloed en consumptie.

3. Onkuisheid (Luxuria)
De sensuele vormen en bloemmotieven van de jaren ’70 botsen met de kille functionaliteit van de marteltuigen, waardoor de verleiding en destructie naast elkaar bestaan.

4. Afgunst (Invidia)
De pijn die de werktuigen belichamen komt voort uit jaloezie en rivaliteit, bedekt met een façade van kleur en schoonheid die de wreedheid verhult.

5. Vraatzucht (Gula)
Het overdadige kleurgebruik en de uitbundige patronen suggereren een gulzigheid die contrasteert met de soberheid van lijden en beperking.

6. Woede (Ira)
De oorsprong van marteltuigen ligt in agressie en haat; het kleurrijke keramiek vangt dit geweld in een paradox van vredelievende motieven.

7. Luiheid (Acedia)
De Flower Power-laag kan gelezen worden als een passieve onverschilligheid: een vrolijk masker dat de ernst en verantwoordelijkheid van de historische gruwel negeert.

Wat voorbeelden…

De messingen stier

Nadat een persoon in de stier werd opgesloten, werd deze onderaan verhit door een vuur. Al snel werd het zodanig heet daarbinnen, dat het slachtoffer langzaam gekookt werd. Via de open mond van de stier, kwam genoeg zuurstof naar binnen om het slachtoffer niet te laten stikken en kwamen de pijnlijke gekwelde kreten naar buiten als het gebrul van de stier.

De folterstoel

De folterstoel, een verschrikkelijk folterinstrument destijds. Handen, armen en benen werden vastgemaakt waarna tot 1500 pinnen het lichaam werden ingedrukt. Soms werd onderaan de stoel een vuur gemaakt zodat het slachtoffer heftig ging bewegen door de verbranding. Het diende om mensen spontaan te laten bekennen. Ook zaken waar ze geen weet van hadden. Een soort van Zaanse Verhoormethode, zeg maar.

De Peer van Angst

Deze werd toegepast op, of zeg maar liever in, godslasteraars, leugenaars, overspelige vrouwen en homoseksuelen. Bij de vrouwen werd het in de vagina gestoken, bij de mannen in de anus en bij godslasteraars in de mond. De beul draaide de schroef aan de bovenkant en het peergedeelte, dat uit 4 segmenten bestond, open. Op die manier werden de inwendige organen opengescheurd. Dit leidde tot ernstige verminkingen en soms zelfs tot de dood. Mij doet hij eigenlijk wel een beetje denken aan het speculum, –de zogeheten “eendenbek-“, dat heden ten dagen nog voor inwendig onderzoek wordt gebruikt. *slik*

De Spaanse klauw

Dit werktuig werd bij overspelige vrouwen om de borsten geplaatst waarna deze door de beul letterlijk van het lichaam werden afgerukt. Het werd ook toegepast als de vrouw abortus had laten plegen, iets dat volgens het Christelijke geloof destijds streng verboden was.

De hoofdklem

Een ijzeren klem waarin men het hoofd van de gemartelde plaatste. Vervolgens draaide de beul aan de schroef en verhoogde op die manier de druk op de schedel. De gefolterde onderging een vreselijke pijn, terwijl zijn schedel langzaam werd samengedrukt. De tanden begaven het als eerste, gevolgd door de ogen die uit de oogkassen werden gedrukt. Het laatste dat brak was de schedel met de dood als gevolg. Wanneer echter eerder al een bekentenis volgde, werd de foltering stopgezet, weliswaar meestal met onherstelbare gevolgen voor het hoofd, jukbeenderen en ogen.

De guillotine voor een onthoofding

De Franse arts Joseph-Ignace Guillotin drong tijdens de Franse revolutie aan op een snellere en pijnloze methode van terechtstelling. De veroordeelde werd met zijn buik op de houten constructie geplaatst met het hoofd in een speciaal schot die daarna met een snelle beweging door een verzwaard schuinaflopend mes vanuit de hoogte van het lichaam werd gescheiden.

Een afgehakt hoofd werd vaak gespietst en door de stad of aan de stadspoort tentoongesteld om als voorbeeld te dienen en de bevolking af te schrikken om bepaalde daden te plegen.

De Spaanse laars

De Spaanse laars, –ook wel ijzeren laars genoemd-, was een berucht middeleeuws martelwerktuig. Het bestond uit een metalen of houten koker in de vorm van een laars, waarin het onderbeen van het slachtoffer werd geklemd. Vervolgens werden er houten wiggen of metalen schroeven in de laars geslagen of gedraaid, waardoor het bot van het scheenbeen en soms ook de enkel letterlijk verbrijzeld werd. Het werd vooral gebruikt om bekentenissen af te dwingen of als strafmiddel voor zware misdrijven. De naam “Spaans” is vermoedelijk ontstaan omdat dit werktuig vaak in de Spaanse inquisitie werd toegepast, al zijn varianten ook elders in Europa teruggevonden.

De Agony schoenen

Door de schroeven aan te spannen, werden hiel en tenen verpletterd en gebroken. Onder het hielvlak werd soms nog een extra ‘vijs’, -een schroef of bout-, aangebracht die de hiel kon doorboren.

Schoenen met pinnen

De Middeleeuwse variant van de Crocs, ijzeren schoenen met scherpe pinnen aan de binnenzijde. Telkens wanneer de hiel de grond raakte, werden de spijkers in de voet geduwd en dat maakte het lopen zo ondraaglijk. Niet bepaald schoenen van Van Haren.

Wellust, overspel, masturbatie, het was een schande in de Middeleeuwen!

Maar daar wisten ze wat op! Een metalen of leren constructie die vanaf de late middeleeuwen vooral aan vrouwen werd toegeschreven, zogezegd om hun kuisheid te “bewaken” tijdens de afwezigheid van hun echtgenoot. Het idee was dat de gordel de geslachtsdelen volledig afsloot en seksuele handelingen onmogelijk maakte.

Ook voor mannen bestonden varianten: metalen kokers of banden die over het geslachtsdeel werden geplaatst, zogenaamd om ontrouw of masturbatie te verhinderen. In beide gevallen gaat het om objecten die symbool staan voor controle, angst en onderdrukking van het lichaam en verlangen.

Een ton met pinnen

Wanneer ‘den beclaegde’ in de ton was gestopt, werd deze dichtgetimmerd en vervolgens de berg afgerold. Je verbeelding doet ongetwijfeld de rest.

Flower Power-jaren ’70

Uiteraard zijn er nog veel meer voorbeelden van martelwerktuigen. Hoe ik dit uiteindelijk ga vertalen naar de vrolijkheid en het vrije karakter van de jaren ’70, het er uiteindelijk uit gaat zien en hoe ik het ga vormgeven, weet ik nog niet precies. We gaan het beleven in dit laatste jaar. Wordt vervolgd!